پسته درخت کوچکی است که سرچشمهٔ آن خاورمیانه و آسیای میانه است[۱] و در کشورهایی مانند ایران، سوریه، ترکمنستان و غرب افغانستان رشد می‌کند. این درخت میوه‌ای تولید می‌کند که خوراکی و بسیار لذیذ است. پسته واژه‌ای فارسی است که از طریق زبان لاتین وارد زبان‌های اروپایی شده است.
۱۱ رقم متعلق به جنس Pistacia وجود دارد که از درختان کوچک تا درختچه‌های کم ارتفاع را شامل می‌شود. گونه پسته‌ای که برای مغزهای خوراکی آن کاشته می‌شود Pistacia vera است و بومی مناطق مرتفع کویری ایران، افغانستان و آسیای مرکزی است. زیستگاه گونه‌های دیگر به ژاپن، مالزی، مکزیک و جنوب ایالات متحده گسترش می‌یابد. همه گونه‌ها با زمستان‌های سرد و فصل‌های رشد طولانی گرم و خشک سازگار هستند. علاوه بر گونه‌هایی که برای آجیل کشت می‌شود، گونه‌های دیگری نیز به دلیل شاخ و برگ‌های رنگارنگ پاییزی در باغ‌ها کشت می‌شوند و برخی از گونه‌ها به عنوان پایه در تکثیر پسته استفاده می‌شوند.
بنابر آمار فائو، تولید پسته در ایران در سال ۲۰۲۰ میلادی، ۱۹۰ هزارتن بوده که این کشور را در مقام سوم جهان، جای داده است.[۲] پیش از ایران، ایالات متحده با تولید ۴۷۴ هزارتن در جایگاه نخست و ترکیه با تولید ۲۹۶٬۳۷۶ تن در جایگاه دوم قرار داشته‌اند.[۳]
ارزش صادرات جهانی پسته در سال ۲۰۱۷ برابر ۱٫۸۱ میلیارد دلار بوده که سهم آمریکا از آن ۸۴۲٫۷۵ میلیون دلار، سهم هنگ‌کنگ ۳۵۹٫۶۶ میلیون دلار و سهم ایران ۱۹۹٫۳۶ میلیون دلار (۱۱٪) بوده است.[۴]
آمریکا با تولید ۴٬۱۹۰ کیلوگرم به‌ازای هر هکتار بالاترین میانگین عملکرد پسته را در جهان به خود اختصاص داده است و پس از آن کشورهای ترکیه و چین با تولید به‌ترتیب ۳٬۴۲۴ و ۳٬۲۸۳ کیلوگرم در هر هکتار مقام‌های دوم و سوم را در عملکرد متوسط هر هکتار کسب کرده‌اند. اما متوسط عملکرد پسته در ایران تنها ۶۶۸ کیلوگرم در هر هکتار می‌باشد.[۵] از عوامل این موضوع کم‌آبی، سموم بی‌کیفیت، قیمت بالای نهاده‌ها و به‌ویژه دانش پایین کشاورزان ایران نسبت به برنامه کوددهی گیاه برشمرده شده است.[۶][۷][۸]
پسته به همراه بادام هندی و انبه از خانواده Anacardiaceae است. گونه پسته‌ای که به صورت تجاری برای آجیل‌های خوشمزه آن کشت می‌شود، Pistacia vera است. گونه‌های دیگر پسته عبارتند از P. atlantica و P. terebinthus و این گونه‌ها برای اصلاح پایه نهالستان و برنامه‌های پرورش گرده‌افشان کشت شده‌اند.[۹]
Pistacia vera درختی است خزان‌کننده با برگ‌های گرد چرمی شکل. با اینکه درخت پسته می‌تواند بیش از ۱۰ متر ارتفاع داشته باشد، ارتفاع آنها در باغ به ندرت از پنج متر بیشتر می‌شود. درخت پسته برای زنده ماندن در دوره‌های طولانی خشکسالی با برگ‌های چرمی و سیستم ریشه‌ای گسترده سازگاری خوبی دارد. درختان پسته دوره جوانی طولانی دارند و قبل از شش سالگی تعداد کمی آجیل تولید می‌کنند. درخت پسته به‌طور کلی عمودی است هر چند این امر با توجه به رقم متفاوت است. پسته به صورت جانبی بر روی شاخه‌های یک ساله بار می‌دهد و وقتی درختان بالغ می‌شوند، الگوی باردهی متناوب ایجاد می‌کنند که در آن جوانه‌های میوه در شاخه‌های رشد کرده در فصل جاری کاهش می‌یابد. دلیل باردهی سنگین در یک سال و باردهی سبک درسال بعد به عوامل بسیاری برمی‌گردد. این عوامل شامل آب‌وهوا در زمان گل‌دهی و تأثیر آن بر تشکیل میوه، تجمع کربوهیدرات، قرار گرفتن در معرض نور، تکنیک‌های هرس مورد استفاده، تکنیک‌های نازک کردن و سایر شرایط محیطی است.[۹]
درختان پسته دوپایه‌ای هستند و گل‌های نر و ماده آن روی درختان جداگانه قرار دارند. گل‌های نر و ماده هر دو کوچک و بدون گلبرگ هستند و در بهار قبل از برگ‌ها به صورت خوشه ظاهر می‌شوند. پسته توسط باد گرده‌افشانی می‌کند. پس از گرده‌افشانی، پوسته داخلی و بیرونی آجیل‌های بارور شده به اندازه کامل بزرگ می‌شود و سپس هسته رشد می‌کند تا پوسته را پر کرده و شکافته شود. در اوایل پاییز آجیل‌ها کاملاً بالغ می‌شوند و می‌توان آنها را از درخت چید.[۹]
در حالی که درختان پسته در بیشتر خاک‌ها رشد می‌کنند، اندازه درخت و تولید پسته زمانی که در خاک‌های کم‌عمق یا ماسه سبک یا خاک رس سنگین کاشته شوند، محدود می‌شود. یک خاک رستی و شنی عمیق با pH خنثی و عمق ریشه‌دهی بیشتر از ۶۰ سانتی‌متر برای تولید آجیل تجاری ایدئال است. پسته نسبت به سایر انواع درختان آجیل نسبت به شرایط نسبتاً شور و قلیایی تحمل بیشتری دارد.[۱۰]
سرمای زمستانی کافی ضروری است اما این امر با رقم متفاوت است. گفته می‌شود برای رقم کرمان (نام رقمی از پسته در آمریکا) قرار گرفتن ۱۰۰۰ ساعت زیر ۷ درجه سلسیوس برای جوانه‌زنی یکنواخت و میوه‌گیری خوب و ۶۰۰ ساعت زیر ۷ درجه سلسیوس لازم است. برای رقم سیرورا ساعات کمتر سرما معمولاً منجر به گل‌دهی نامنظم و تأخیر در برگ‌دهی می‌شود.[۱۰]
پسته برای رسیدن به بلوغ میوه نیاز به تابستان گرم طولانی دارد. یک دوره بدون یخبندان بیش از ۲۰۰ روز برای اطمینان از رشد گل‌ها و رسیدن میوه ضروری است.[۱۰]
با اینکه پسته باد را تحمل می‌کند، باد شدید در زمانی که درختان جوان هستند شلک‌دهی درختان را دشوار می‌کند و باد در هنگام گل‌دهی و کشت سنگین می‌تواند باعث کاهش عملکرد و شکستن شاخه‌ها شود. در اکثر مواقع، تکیه گاه برای درختان جوان ضروری است.[۱۰]
بروز بیماری‌های قارچی و باکتریایی با افزایش رطوبت به ویژه در فصل رشد افزایش می‌یابد و عفونت‌ها احتمالاً در فصل زمستان بیشتر می‌شوند و در فصل بعد عود می‌کنند؛ بنابراین، مناطق ساحلی و مناطقی که در تابستان بیش از ۲۰ میلی‌متر در ماه بارندگی دارند، بعید است که برای تولید پسته مناسب باشند.[۱۰]
با اینکه درختان پسته دوره‌های خشکسالی را تحمل می‌کنند، برای تولید آجیل تجاری، رطوبت کافی خاک در طول فصل رشد ضروری است. اطمینان از رطوبت کافی خاک همچنین رشد خوب درختان جوان، عملکرد خوب و کیفیت مغز و سلامت درخت را تضمین می‌کند. در حال حاضر مصرف آب آبیاری از ۹ میلیون لیتر در هکتار در برخی مناطق تا ۲ میلیون لیتر در هکتار در باغ‌های دیگر متغیر است.[۱۰]
خوشه‌های گل‌های نر و ماده از صدها گل مجزا تشکیل شده است که در مقیاس‌های کوچک محصور شده‌اند. گل‌های نر دارای سه تا پنج بساک بزرگ هستند و مقدار زیادی گرده آزاد می‌کنند. با این حال، زمان انتشار گرده متغیر است و برای اطمینان از گرده‌افشانی بیش از یک درخت نر در یک باغ گنجانده می‌شود. نسبت درختان نر به درختان ماده در باغات از ۱:۸ تا ۱:۲۴ بسته به تنوع، محل و اندازه باغ متغیر است. در حالی که باغ‌های بزرگ (بزرگتر از ۲۵ هکتار) از نسبت بالاتری استفاده می‌کنند، باغ‌های کوچک چند هکتاری باید از نسبت کم برای اطمینان از گرده‌افشانی استفاده کنند. برای گرده افشانی موفق، گل‌های ماده باید ظرف دو روز پس از باز شدن، گرده دریافت کنند. تفاوت‌های قابل توجهی در موفقیت گرده‌افشانی بین گونه‌های مختلف نر وجود دارد.[۱۱]
پسته دربسته به پسته‌هایی گفته می‌شود که دارای پوسته کاملاً بسته هستند. به نظر می‌رسد همان عواملی که رشد هسته را تقویت می‌کنند، باعث شکافتن پوسته نیز می‌شوند. این عوامل شامل مدیریت آبیاری و بار محصول می‌باشد. همچنین پیشنهاد شده است که ویژگی عدم شکاف ممکن است از طریق گرده منتقل شود. گزارش‌ها حاکی از آن است که با افزایش بار محصول، درصد خشکبار بدون شکاف افزایش می‌یابد و با افزایش بار محصول، درصد دانه‌های خالی کاهش می‌یابد. شرایط آب و هوایی می‌تواند بر گرده‌افشانی تأثیر بگذارد و یخبندان، هوای بارانی یا باد در هنگام گل‌دهی می‌تواند باعث تشکیل میوه ضعیف شود. میوه‌ها نیز تحت تأثیر دمای معتدل زمستانی قرار می‌گیرند که باعث ترکیدن جوانه‌های ناهموار در بهار می‌شود. پسته نسبت به اکثر آجیل‌های دیگر نیاز به سرمای بیشتری در زمستان دارد.[۱۱]
